SULUK PEDALANGAN

Pendahuluan

Dalam buku “SERAT TUNTUNAN SULUK” (Kodirun : 1964) dijelaskan bahwa “suluk” adalah semacam puisi atau sanjak, berasal dari kata “su” (indah, lebih) dan “luk” (suara), sehingga artinya suara yang indah.

Suluk dalam pedalangan di sini mencakup : pathetan, sendhon dan ada-ada. Secara praktis catatan suluk ini –yang menurut istilah Ki Kristiaji, S.Sn seorang praktisi Omah Wayang Klaten-, dibagi menurut wilayah waktunya yang dikenal dengan tiga wilayah waktu. Pertama, Pathet Nem. Kedua, Pathet Sanga. Ketiga, Pathet Manyura. Sekedar contoh yang secara praktis digunakan dalam satu pagelaran pakeliran semalam suntuk dengan merujuk pada materi pembelajaran di Omah Wayang Klaten, baik dalam bentuk teks (cakepan), teks beserta notasi (titi laras), maupun audio, sebagai berikut

Pathet Nem

Pathet Nem Ageng :

Untuk jejer pertama kali Negara Astina Prabu Kurupati :

Leng   leng   ramya    ningkang,   sasangka,  kumenyar, O,

mangrengga   ruming    puri,    O ,

mangkin   tanpa    siring,    halep     ingkang   umah ,

maslir   murubing   langit ,    O ,

tekyan   sarwa   manik , O ,    O ,

cawinya    sinawung,    O,    O ,

sasat   sekar  sinuji,    ungwan   banuwati , O ,

yanma    mrem  lelangen,   lan  nata    Duryudana,    O ,

lan  nata Duryudana  , O, O .

Ada-ada Girisa :

Untuk menyambung pathet nem ageng di atas :

Leng  leng gatiningkang,  hawan  saba  saba ,

nikeng Ngastina,  samantara   tekeng,

tegal   Kuru  narar ya   Kresna   lakunira,

Parasu    Rama   Kanwa  Janaka, dulur   Narada ,   O,

kapanggih   ing   ika,  jumurunging  karsa,  sang Bupati.

 

Bentuk teks (cakepan) beserta notasi (titi laras) (pdf) dapat diklik di sini dan bentuk audionya di sini dan di sini.

 

Ada-ada Girisa cakepan lain :

Raras kang  halenggah,  neng   amparan  rukmi,

akarya  asmara,   hanawung,  sembada,

hawingit  weh wingwrin,   wimbaning   narpati,

siniwaka kadya,  sang maha bathara, O ,

tumurun   mandana,  prasidaning  dadi,  harjaning praja.

 

Ada-ada Girisa cakepan lain :

Raras   kang  halenggah,  neng  dampar  kencana,

sumorot  prabanya,   lir  bathara    Endra,

gumelar  hangebaki,   kang  samya   sumewa,

tinon kadi samodra  pasang, kang  sa mya trapsila, O ,

nganti  wijilingkang sabda  pangandika,  sang  bupati.

Ada-ada Girisa jugag

Untuk entas-entasan Limbuk-Cangik setelah melucu :

Leng  leng gatiningkang,   hawan   saba  saba ,   nikeng Ngastina,

samantara   tekeng,   tegal   Kuru  narar ya   Kresna   lakunira ,

Parasu  Rama  Kanwa  Janaka, O.

 

Ada-ada Girisa jugag cakepan lain :

Sang  Baladewa   Narpati,   tuwin   Narendra  kresna,

Kalangkung    tresnanira,   mring   dyah    banoncinawi,   mangka   pisah    unggwanira,

mila  tansah  tanya  warta, wahu  Sri  Narendra  kekalih,    O.

Pathet Nem wantah :

Unrtuk adegan kedhatonan selain Dewi Banuwati :

Bremara  reh  manguswa amung  mbrengengeng,

Kadi  karunaning  kaswosih, O ,

neng  marga  amalatkung,  O ,

risang Gandawastratmaja ,

leng  leng  lalu hangulati, surya   mangrangsang    wayah, O,

kumyus  hamarawayan,  O ,   O.

 

Pathet Nem Wantah Cakepan Slain

Asri tinon  ing pasewakan,  busana  sutra  maneka , O ,

serbak  puspiteng   udyana,   O    ,

myang panjrahing  sarwa retna,  renggang  manik   nawa  retna ,

abra  prabanya  sumirat,    O  ,

gebyaring teja liweran,   O , O.

 

Pathet Nem Jugag

Untuk singgetan (jeda) :

Hanjrah  ingkang puspita  rum,  kasiliring  samirana mrik, O ,

sekar gadung,  kongas  gandanya, O,

maweh raras renaning   driya, O,  O .

Pathet Nem Jugag Cakepan lain

Hatap  para  hapsari tumonton ring  sang  dwija ,

kadyen gal wor sajiwa ,  O ,

kagagas ing  tyas  dahat kewran  ing karyanira, O ,

samya  myat   rengganing prabata, O ,  O .

Bentuk teks (cakepan) beserta notasi (titi laras) (pdf) dapat di sini dan bentuk audionya klik : Asri tinon, Hanjrah  ingkang dan Hatap  para  hapsari.

Sendhon penanggalan/manggalan

Untuk ketika berlangsung jejer pertama kali :

Siyang  pantara ratri,  hamung  cipta pukulun,  O,

tan  nalyan  kang  kaeksi, mila  katur,    ingkang cundhamanik,

prasasat  rageng , ulun kang   sumembah,  mungwing  padanta prabu,

myang kagunganta  singsim,  sasat sampun  prapti katon asta pukulun ,

wulattan narapati,   O.

Rama   dewaningsun,  O.

Pathet Ageng, sléndro manyura

Untuk adegan kedhaton Dewi Banuwati :

Kilwan  sekaring  kang   tataman  narpat ,  O,

rehnya  bale   kencana ,  O ,  O  ,

samobra mahening pawal nataringkang,   O ,

rok mutiyara   raras,  O ,

widurya   mara nilabra, prani pager tunjungnya  mahinten lumeng , O ,

muntap inten ingkang gapuranya  macawi , O ,  O .

Sendhon Kloloran

Kangge bedholan Kedhatonan :

Galak ulat,  kadi  thathit  abarung ,  kang pamulu ,

alus  manis  maweh  kung , O ,

sembada  gengha   dedeg   mandarangkung

hagoreh pantes  dadya malat kung , O.

Ada-ada Hastakuswala Alit, sléndro nem

Untuk memerintahkan para wadya :

Mundur   rekyana   patih,  undhanging  prawadya, sami sawéga,

umyung ramya  swaraning bendhé bè ri,

puksur tambur  myang  suling papandhèn daludag,

bandéra   miwah  kakandha  warna-warna,

pindha  jaladhiyan, O ,

asri  kawuryan.

Ada-ada Hastakuswala Alit cakepan sanes:

Tanggap,  mabangun  anggarjiteng driya,

mijil mangagnyana, sigra  sawéga,

gegamaning laga,  apareg  katgata,

gumrah  anggregut,  wigati  samapta,

tantara  sampeka, sampating wadya  kuswabra ,  O ,

sambadastra,  tama.

Ada-ada Hastakuswala Ageng, sléndro nem

Untuk sekembalinya utusan yang memerintahkan :

Greg-greg handheman  ingkang,

jaran ngrik  magalak  genti manitih,

pamekakira  risang,  O,

sudar sana  dahat ,

kendhali rangah manjing, O ,

laklakaning  kuda,   ngrik  mijil rah,

kadya tuk  sumarambah,  O,

Mung  jir,  mung  jir,  O  ,

yaksa  temahan, O,

krura aru  manaut,  yitna sang narpatmaja ,  O.

Bentuk teks (cakepan) beserta notasi (titi laras) (pdf) dapat di sini dan bentuk audionya klik : Siyang pantara, Kilwan sekaring, Galak ulat, Mundur Rekyana Patih,dan Greg-greg.

Ada-ada Budhalan, sléndro nem 

Kangge ambudhalaken pra wadya :

Énjing budhal gumuruh,

saking jroning praja,

gunging kang bala kuswa,

abra busananira lir surya wedalira,

saking jalanidhi,

harsa madhangi jagad,

duk mungup-mungup anèng sapucaking wukir, O

 

Ada-ada Mataraman, sléndro nem 

Kangge bade perang ampyak :

Rikat lampahirèng rata tan pantara,

praptèng sukuning harga,

eram tumingaling,

pakuwon asriné, O

ndhendheng sahéngga praja,

umyung kang pradangga busekan kang wadya, O

 

 Pathet Kedhu, sléndro nem 

Kangge sabibaring perang ampyak :

Myat langening kalangyan,

haglar pandam muncar, O,

tinon lir kekonang,

surem soroté tan padhang,

kasor lan pajaring, O , O ,

purnamèng gegana, O ,

dhasaré mangsa katiga,  O ,

hima hanawengi,

ring ujung ancala,

senen hakarya wigena, O,

miwah sining wana, O , O ,

wreksa gung tinunu, O

Pathet Lasem, sléndro nem

Kangge adegan sabrang alusan :

O , O , dene utamaning nata, berbudi bawa leksana,  O ,

lire  berbudi mangkana, O ,

lila legawa ing ndriya,  O  ,

hanggung donya paring dana,

hanggeganjar  saben dina,

lirre , kang bawa laksana,  O ,

hanetepi pangandika, O , O

Ada-ada Mataraman (jugag), sléndro nem 

Kangge raos sereng :

Ridhu mangawur awur wurahan,

tengaraning ngajurit,

gong maguru gangsa, O

Ada-ada Nem (Srambahan) :

Bumi gonjang-ganjing langit kelap- kelap katon,

lir kincanging alis,

risang mawèh gandrung, O ,

sabarang kadulu.

Wukir moyag mayig,

saking tyas baliwur, O

 

Ada-ada cakepan sanes : 

Jumangkah hanggro srusumbar lindhu bumi gonjing,

gumaludhug guntur ketug,

umob kang jaladri,  O

Ada-ada Jugag, sléndro nem 

Kangge raos sereng :

Ridhu  mangawur  awur  wurahan,

tengaraning  ngajurit,  gong maguru gongso,    O

Sendhon Tlutur 

Kangge raos sungkawa :

O, O, surem surem diwangkara kingkin,

lir manguswa kang layon,

denya ilang kang memanise,

wadananira layung,

kumel kucem rahnya maratani, O

 

Greget saut nem 

Kangge raos sereng :

Jaja muntap lir kinetap kumejot padoning lathi,

netra kocak ngondar andir, O

Ada-ada Jugag, sléndro nem :

Buta Pandhawa tata gati wisaya,

Indri yaksa sara maruta,

pawana bana margana, O

samirana lan warayang,

panca bayu wisikan,

gulingan lelima, O

Pathet Lindur, sléndro nem 

Kangge menawi bade malik pathet sanga :

Nembang tengara mundur, O , O ,

sawadyané nedya,

kondur jroning pura,

waraha pragoswa, O, O ,

samya hamaregi, O ,

sanget playuning bala, O ,

samya rebut dhucung,

pan sampun atebih,

praptèng jroning pura, O ,

sang nata duksinéba, O,  O

Bentuk teks (cakepan) beserta notasi (titi laras) (pdf) dapat diklik  di sini dan bentuk audionya klik : Énjing budhalRikat lampahirèngMyat langeningdene utamaning nata, Ridhu mangawurBumi gonjang-ganjingButa Pandhawa, dan Nembang tengara.

Pathet Sanga

Pathet Wantah, sléndro sanga

Kangge malik ing pathet sanga :

Sangsaya dalu raras abyor kang lintang kumedhap,

titi sonya tengah wengi,

lumrang gandaning puspita,

karengwaning pudyanira, O ,

sang dwija wara brengengeng,

lir swaraning madu brangta,

manungsung sarining kembang.

 

Pathet Jugag, sléndro sanga

Kangge singgetan :

Leng-lenging driya mangu-mangu mangunkung,

kandhuhan rimang,

lir léna tanpa kanin.

 

 Pathet Ngelik, sléndro sanga

Kangge adegan sanga sepisan :

O, O , yeka nalikanira, O ,

Risang Pandusiwi, O,

denira neng jro wana,

O,  tinuduh eyang sang resi, O ,

bagawan Wiyasa, O ,

kinen hangupadi,

pepakem Makutharama,

wahyuning narpati

Pathet Jugag, sléndro sanga :

 Jahning yaning talaga kadi langit,

mahambang tang pas wulan upamaneka, O

Pathet Jugag, sléndro sanga cakepan sanes :

Myat langening kalangyan haglar pandam muncar,

tinon lir kekonang,

surem soroté tan padhang.

Sendhon Tlutur

Kangge raos sungkawa :

O, O , surem surem diwangkara kingkin,

lir manguswa kang layon,

denya ilang kang memanise,

wadananira layung,

kumel kucem rahnya maratani, O

Ada-ada Greget Saut, sléndro sanga

Kangge raos sereng :

Bumi gonjang ganjing langit kelap  kelap katon,

lir kincanging alis,

risang mawèh gandrung,

sabarang kadulu,

wukir moyag  mayig,

saking tyas baliwur,

lumaris sang gandrung,

dhuh ari Sumitra,

tan naya paran rèh,

kabèh sining wana nangsaya maringsun, O

Ada-ada Greget Saut, sléndro sanga :

Sigra jumangkah sang Apekik,

humanjing jro wana,

sumorot prabanya,

tanwrin  pringgabaya,

anasak nusup wus manengah risang, O

Ada-ada Greget Saut, sléndro sanga (jugag) :

Buta pandhawa tata gati wisaya,

indri yaksa sara maruta, O

Ada-ada Jugag, sléndro sanga

Kangge singgetan :

Jahning yaning talaga kadi langit,

mahambang tang pas wulan upamaneka, O

Ada-ada Greget Saut, sléndro sanga

Kangge raos sereng :

Bumi gonjang ganjing langit kelap kelap katon,

lir  kincanging alis,

risang mawèh gandrung,

sabarang kadulu,

wukir moyag-mayig,

saking tyas baliwur,

lumaris sang gandrung,

dhuh ari Sumitra,

tan naya paran rèh,

kabèh sining wana nangsaya maringsun, O

Ada-ada Greget Saut, sléndro sanga

Kangge raos sereng :

Sigra jumangkah sang Apekik,

humanjing jro wana,

sumorot prabanya,

tanwrin pringga baya,

anasak nusup wus manengah risang, O

Ada-ada Greget Saut, sléndro sanga (jugag)

Kangge raos sereng :

Buta pandhawa tata gati wisaya,

indri yaksa sara maruta, O

Ada-ada Palaran, sléndro sanga

Kangge denawa kejiling :

Raseksa krura kagiri giri,

gengnya lir prabata,

abang kawelagar,

manguwuhing     mung-     suh,

haminta       la-     wan,

hanggro        sru       masinga       nabda,

kadyènggal      yun      manu-     bruk-     a,      O

Ada-ada Hastakuwala, sléndro sanga

Kangge satriya badhe manah :

Menthang gandhéwa dibya,

buntala marcu gadhing,

parianya kemuning,

kang trisula panggah,

rikata apamuk,

watgata naratas,

pegat jangganira swuh, O ,

mengsahira sirna, O

Pathet Jingking, sléndro sanga

Kangge sabibaring prang sekar satriya :

Tunjung bang traté, O ,

irim irim, atap taping kayu apu,

agringgring lulumut,

kangkungira ijo,

srigadhing diwasa, O ,

retnaning rejasa,

kembang karang, sungsang,

bogemé araras, radèn, O ,

Jineman :

Kembangira, karang sungsang, O

Bogemme araras, O

Janing  yaning

Sendhon Sastradatan/Rencasih, sléndro sanga

Kangge adegan sintren utawi wayang alusan (rasa oneng/emeng) :

Lawa-lawa gumandhul,

nèng pang kebet-kebet, O ,

lir  milu susah, yèn ta bisa muwus,

pagéné Pandhawa, tan ana tumut,

pribadi aminta, prajanta sepalih,

kang sekar tanjung,

ruru ambelasah,

lesah kadi susah,

susah kapisah, O

sumrambahing kisma, O

Ada-ada Jugag, sléndro sanga :

Bumi gonjang ganjing langit kelap-kelap katon,

lir kincanging alis, risang maweh gandrung,    O

Bentuk teks (cakepan) beserta notasi (titi laras) (pdf) dapat diklik di sin dan bentuk audionya klik : Sang saya dalu,  Leng-lenging driyayeka nalikaniraSigra jumangkahRaseksa krura, dan Bumi gonjang ganjing .

Pathet Manyura

Pathet Wantah, sléndro manyura

Kangge  malik pathet manyura :

Mèh rahina semubang Hyang Haruna kadi ,

nétraning angga rapuh,

sabdaning kukila ring,

kanigara kaketer, O,

kinidunganingkung,

lir wuwusing pinipanca,

lawan pepetoging ayam,

waneh neng pagakan,

mrak manguwuh bremara,

ngrabeseng kusuma ring,

wara baswararum

Sendhon Sastradatan, sléndro manyura

Kangge adegan manyura sepisan :

Nata Kresna lon ngandika,

dhuh yayi prabu haywa sungkaweng tyas,

solahe rinira,

Ki Harya Werkudara, O ,

nadyan wruha yektining pangapus, O,

tingkah kurawa cidra, O ,

den  apasrah, mring bathara luhung,

O ,  wong nedya puruhita, O ,

Utawi ngangge cakepan sanes :

Tatkala narpa Kresna,

tan tulus hanyakra ring, O ,

sang Resi Wara Jahnawi Suta,

kang munggah kalihing rata,

teter umyanga,

kenikeng saratama,

tan warta magawé,

pupuh guna sang resi,

lèlèh manggya tatar,

ujwala tekan  swuh,

umiyat risang Wara,

Srikandhi karanane, O,

Gupuh sireng laga, O.

Ada-ada Jangkep, sléndro manyura

Kangge raos sereng/ selingan mlumpatipun Werkudara :

Manganjur lakuning angin,

guntur hanggraning arga,

gora gurnita kagiri-giri,

horeg bumi prakampita,

padhola mangambak ambak,

udan deres awor,

lesus kadya pinusus,

sindhung riwut magenturan,

gumuruh mawalikan,

kumecak mawetu gelap, O,

Sete setu bandalayu, O.

Ada-ada Jugag, sléndro manyura

Kayon katiyubing angin,

nggereng swaraning wana gung,

mateg sang Bima kurda,

tan wrin pringga baya, O.

Ada-ada (Srambahan), sléndro manyura

Kangge raos sereng/ medalipun R. Gatutkaca :

Iri kata sang Gathutkaca kinon,

mapag Arkasuta,

tekapira Kresna,

Parta maneher muji saktinira,

wang wang semu hanggarjita,

humareg mawa saraba, O.

 

Ada-ada Jugag, sléndro manyura

Mulat maras sang Harjuna,

esmu kamanungsan,

kasrepan tingkahireng mungsuh, O,

niran padha taya, O.

Pathet Jugag, sléndro manyura

Kangge singgetan :

Jahning yahning talaga kadi langit,

mahambang tang pas wulan upamanéka, O,

lintang tulya kusuma panjrah sumawur, O.

Ada-ada Jugag, sléndro manyura

Dewa dewa sugata kang sureng prang,

ngudani arum-arum,  ngendanu ing ngawiyat, O.

Ada-ada Cekak, sléndro manyura

Buta Pandhawa tata gati wisaya,

indri yaksa sara maruta,

pawana bana margana, O.

Pathet Jugag, sléndro manyura

Leng lenging driya mangu-mangu,

mangunkung kandhuhan rimang,

lir lena tanpa kanin,

yen tan tulus amengku sang dyah utama, O.

Bentuk teks (cakepan) beserta notasi (titi laras) (pdf) dapat diklik di sini dan bentuk audionya klik : Mèh rahina,  Nata KresnaManganjur lakuningKayon katiyubingMulat marasJahning yahningDewa dewa, dan Buta Pandhawa.

48 comments on “SULUK PEDALANGAN

  1. Matur nuwun Pak…, kangge pasugatan ingkang sampun cumawis.
    Nderek-nderek ngunduh, Pak …
    (Arief Wahyudi, Pandemen budaya Jawi saking Malang Selatan)

  2. matur nuwun,tumut ngunduh ki,kangge nderek anderbeni kabudayan jawi
    (putra jawa kelahiran sumatera) supartono -lahat sumatera selatan

  3. derek downloads ki ,matur suwun , mugi manfaat, remen sanget. pangapunten ki derek usul, dalem pengin sanget, gadah potongan-potongan suanten gamelan, nalikane medal punokawan, perang buta cakil vs janaka, janaka vs buto . suwun ki , ngrepoti.

  4. ndherek tepang, nami kula widi…
    kula estu remen sanget saged ndherek sinau lan download file-file punika..

    nyuwun sewu, nyuwun pangapunten, wonten file ingkang link-ipun risak, kados ta: file audio “Ada-ada Girisa” (www.4shared.com/music/CtljcF_7/02_LengGN.html)
    mugi ndadosna kauningan lan saged dipunbenakaken malih.

    maturnuwun…

  5. Ngaturaken gunging panuwun ingkang tanpo pepindhan. Raos mak ” Nyeeeessss…” wonten ing manah. Kabudayan ingkang adiluhung.

  6. Kepareng kawula ngundhuh babagan “Suluk Pedhalangan” menika. Awit ing tlatah Ngawi nembe grumegah ngrembakaning jagad seni karawitan, kalebet seni pedhalangan. Menika dipun pandhegani dening Dinas Pariwisata, Pemuda, dan Olahraga dalah Dinas Pendidikan Kabupaten Ngawi. Mila menika, kula minangka pendhamping lare-lare ingkang ndherek pelatihan inggiha mangertas jagading pakeliran. Nuwun.

  7. Nuwun wiyos ipun . Dimas Hasysa ingkang tansah lubering budi…..Keparengo kawula ngundhuh babagan “Suluk Pedhalangan” menika.mugi wonten ginanibpun hanguri uri kabudayan jawi wonten ing tanah monco…………Kawulo hamung nderek sesanti mugi rahayuni sesami….joyo joyo wijayanti lir doto ing sambi kolo. …..Kekanthi MOTTO WAYANG KULIT TUNTUNAN DALAM TONTONAN…..Seni…Pedalangan jawi joyo sak lami o….Nuwun

  8. Maturnuwun dadi ngerti suluk wayang kulit dadi kepengin dadi dalang sing rame kaya KI DALANG EKO SUWARYO

  9. kawula nuwun… keparenga ndherek ngundhuh anggen panjenengan “andum kaluhuran”… salam pitepangan… ramadavit- kidul pasar- kab.mlg.

  10. Nuwun, ngaturaken sagunging panuwun, dene sampun paring pasugatan seserepan menggah suluk padhalangan jangkep, mugi saged nambahi kawruh kawula ingkang nembe ngangsu ing bab adicara mugi saged hangwimbuhi manising wicara jangkeping adicara wiwaha.
    Nuwun ndherek ngangsu tuwin salam pakurmatan kawula..Dimas Priya Djatmiko,salam sedherek Malang~Pakisaji~KarangDuren.
    Ngaturi pinarak
    ..
    Nuwun

    • Dawah sami2, Dimas Priya Djatmiko. Admin hangaturaken gunging panuwun sampun dangan ing penbggalih kersa mampir. Salam sedherek saking Pangkalpinang, Bangka Belitung

Tinggalkan Balasan ke hasysa Batalkan balasan